Charlie

Vanuit Bangkok gezien is Parijs ver weg, en zijn de aanslagen die er plaatsvonden onderdeel van het vele wereldnieuws. De Thaise media besteden er uiteraard aandacht aan, zeker de Engelstalige media. Voorpagina nieuws in The Nation op 8 januari (met klein bericht, vanwege het tijdsverschil) en 9 januari, en in The Bangkok Post op 9 januari. Daarna verhuizen de berichten weer naar de buitenlandpagina’s verderop in de krant, temidden van het nieuws over het Air Asia vliegtuig en de economische groei in China. Ook onder de mensen die ik hier spreek, zowel expats als Thais, is het toch maar voor een klein deel van het gesprek van de dag. Het Thaise nieuws is belangrijker. Toch ontkom ik er als Europeaan niet aan een aantal gedachten over deze schokkende gebeurtenissen op papier te zetten.

In de jaren ’80 van de vorige eeuw heb ik veel gereisd door het midden oosten en door de Arabische wereld. Turkije, Syrië, Jordanië, Egypte en Marokko. De islam was uiteraard alom tegenwoordig, en de oproepen tot het gebed die 5 keer per dag van de minaretten weerklonken gaven het decor een mooie oriëntaalse uitstraling. Maar in het straatbeeld zag er aanzienlijk moderner uit dan tegenwoordig. Gesluierde vrouwen en niqaabs kwamen bijna niet voor, in Amman ben ik nog wel eens door een vrouwelijke taxichauffeur rondgereden, en ook christelijke gemeenschappen waren nog duidelijk en openlijk aanwezig, zowel in Syrië als in Egypte. Ook in Indonesië en Maleisië, waar ik in de jaren ’90 een aantal malen was, was dat het algemene beeld: uiteraard was de Islam de dominante godsdienst, en de vergelijking met de liberale westerse wereld ging ook toen al niet op, maar erg streng was het allemaal niet en er was voldoende ruimte voor andersdenkenden.

Hoezeer is dat allemaal veranderd in de periode daarna. Terwijl de westerse wereld, en vooral Europa, steeds liberaler werd – het aantal mensen dat zich gelovig noemt neemt nog steeds af – groeide de invloed van de orthodoxe islamitische stromingen in het midden oosten. Ik denk dat het geopolitieke handelen van de westerse mogendheden daar in belangrijke mate debet aan is.

Het eerste keerpunt ligt wellicht in 1979, bij de val van de keizerlijke dictator in Iran. De westerse mogendheden hadden de Sjah tot het bittere einde gesteund, en schiepen daarmee het klimaat waarin de islamitische revolutie van Khomeini mogelijk werd. Daarmee viel voor het westen ook een belangrijke oliebron weg, want het nieuwe fundamentalistische regime werd gestraft met sancties. Compensatie werd gevonden door intensievere steun aan de autoritaire regimes in de golfstaten, Saoedi Arabië en Irak. En Saddam werd geholpen in zijn oorlogen tegen de shiitische fundamentalisten in Teheran.

Het tweede keerpunt ligt in 1990, toen Saddam zijn hand overspeelde met de inval in Koeweit. Dat leidde tot de spiraal van geweld die tot de dag van vandaag voortduurt, met twee verwoestende golf-oorlogen, de opkomst van Al Qaeda en IS, de aanslagen in New York en andere plaatsen, de oorlog in Afghanistan en uiteindelijk de schietpartij in de redactielokalen van Charlie. Omdat de westerse mogendheden hun behoefte aan olie niet konden temmen namen ze genoegen met de fundamentalistische bondgenoten aan de Golf die daardoor steeds rijker en machtiger werden, en hun versie van de islam exporteerden naar alle uithoeken van de wereld. Van koranscholen in Pakistan en Indonesië tot aan orthodoxe moskeeën in West Europa – overal zit hun oliegeld in.

In West Europa was intussen een immigrantenbevolking ontstaan die in toenemende mate aan de verkeerde kant van de welvaarts-lijn terecht kwam, en door gebrekkige scholing, slechte integratie in de Europese samenlevingen en hoge werkloosheid geen deel had aan de liberale ontwikkelingen in de samenleving rondom hen. Terwijl godsdienst voor de autochtone Europeaan een steeds relatiever begrip werd, gebeurde onder de islamitische migranten precies het tegenovergestelde. En de meer orthodoxe varianten daarvan werden een handje geholpen met het conservatieve geld uit de Arabische golf. Ook de geweldsspiraal die het gevolg was van de oorlogen in het midden oosten werd zo geëxporteerd naar West Europa. Voor kansarme jongeren met een moslim achtergrond is een nieuw wenkend perspectief ontstaan om zich waar te maken. Dat perspectief heeft de vorm van een kalifaat, een strijd tegen de ongelovigen met als ultieme beloning het martelaarschap en het paradijs.

Het cynische aan dit alles is dat de westerse mogendheden, wij dus, dat allemaal zelf hebben gefinancierd en mogelijk gemaakt. Door onze principes over democratie en liberalisme even terzijde te schuiven als het gaat om olie, bondgenootschappen en geo-politieke macht. Blijkbaar vinden we democratie en liberalisme goed en de moeite waard, maar niet voor iedereen. De Franse broers die de slachtpartij aanrichtten in Parijs, de aanslagplegers in de treinen bij Madrid, en onze eigen Mohamed B. zijn geen losgeslagen jongeren die met een paar welzijnswerkers weer in het rechte spoor kunnen worden gebracht – zij zijn het voetvolk in een strijd die door fundamentalisten in het midden oosten wordt aangestuurd. En de aanslagen die ze plegen zijn de rekeningen die worden gepresenteerd voor het cynische en achteloze beleid dat in het verleden door het westen is gevoerd.

Het zal alleen ophouden als de bron opdroogt. Als we er in slagen de export van fundamentalisme uit het midden oosten te doen ophouden. Hoeveel massademonstraties, wakes en ontroerende redevoeringen op de Dam we ook organiseren, het helpt geen zier als we het bestaande beleid gewoon voortzetten. Het westen zal bereid moeten zijn de stroom van olie-inkomsten naar de Golf te doen opdrogen en voorwaarden te stellen op het gebied van mensenrechten aan de handel met deze landen. Dat zal consequenties hebben voor onze eigen welvaart, maar die zijn te verkiezen boven het voortzetten van de spiraal van geweld.

In Bangkok bevinden zich langs de grote rivier een aantal bloeiende en goed geïntegreerde moslimgemeenschappen. Ik denk dat ik die vanmiddag maar eens ga bezoeken.