Thibaw

We zitten in een hobbelende trein van Mandalay naar Thazi. De spoorlijn nog aangelegd door de Engelsen, de wagons waarschijnlijk van niet lang daarna. Onwillekeurig komen mijn gedachten op Thibaw, de laatste koning van Ava (Upper Burma), die regeerde vanuit Mandalay en die zijn land verspeelde aan de Engelse imperialisten. Thibaw was een tijdgenoot van koning Chulalonkorn van Thailand, maar in tegenstelling tot zijn buurman die zijn land juist uit handen van de Engelsen en Fransen wist te houden was Thibaw aartsconservatief. En waar Chulalonkorn het land moderniseerde, spoorwegen aanlegde, een handelsvloot oprichtte, en byzantijnse hofrituelen afschafte, verbood Thibaw - die nog nooit buiten zijn "verboden stad" in Mandalay was geweest - de engelse gezanten hun schoenen aan te houden, en hem anders dan voorover liggend aan te spreken. Dat leidde mede tot de engelse annexatie van Burma, die zich in enkele weken voltrok. De gevolgen zijn tot vandaag merkbaar.

Wanneer je door Myanmar, zoals het nu heet, reist is de neiging groot vergelijkingen te maken met buurland Thailand. Hoewel de landen een verschillende etnische en culturele achtergrond en geschiedenis hebben, zijn er ook veel overeenkomsten. Regio, religie, klimaat lijken veel op elkaar. De staatsvorm was gestoeld op dezelfde religieuze tradities - een absoluut vorst als middelaar tussen de kosmos en de gewone mensen, die zelfs niet mocht worden aangekeken door zijn onderdanen. Maar Thailand werd in de 19e eeuw geregeerd door een aantal uitzonderlijke koningen, die het Europese gevaar onderkenden, en in modernisering en slimme diplomatie een antwoord vonden op de dreigende kolonisatie. De Burmese koningen waren geisoleerde conservatieven, die critici vaak lieten executeren, en die hun verouderde leger opdracht gaven de europese barbaren te verslaan...

Burma werd vanaf 1824 tot 1885 in drie oorlogen door de Engelsen gekoloniseerd, en pas in 1948 onafhankelijk. Die onafhankelijkheid ging met veel geweld gepaard - onder meer de moord op de eerste premier Aung San, vader van Aung San Suu Chi - en leverde geen stabiel land op. Uiteindelijk werd het een volledig geisoleerde militaire dictatuur, met Noord Koreaanse trekken en continue oorlogen tussen de verschillende etnische groeperingen. Aan het begin van de 19e eeuw was Burma veruit het rijkste land in de regio, nu het armste. En waar Thailand - ondanks al zijn problemen - zijn culturele eigenheid heeft weten te behouden, zie je Myanmar heen en weer geslingerd worden tussen westerse, Indiase en Chinese invloeden. Het Britse bestuur heeft veel van de oude sociale infrastructuur vernietigd, en ruimte gemaakt voor de politiestaat die Myanmar nu nog steeds is. Myanmars militairen hebben feitelijk de Britse manier van besturen gewoon overgenomen.

Nu, met de geleidelijke ovegang naar meer democratie - door buitenlandse druk en economische noodzaak - staat het land eigenlijk opnieuw op het punt waar het in 1948 stond. Maar de wereld is verder ontwikkeld, en met name in de regio zijn de ontwikkelingen snel gegaan. China ziet het land als leverancier van goedkope grondstoffen, Thailand van goedkope arbeidskrachten - en Myanmar zal zijn identiteit als land en als staat nog geheel moeten ontwikkelen.

Er is wel een rijke culturele erfenis om op teren. Geen land in de wereld is zo rijk bezaaid met tempels en monumenten. En ondanks dat veel daarvan ernstig in verval is, kan dat voor Myanmar een bron van inspiratie zijn om zijn eigen identiteit weer te versterken. De recente openstelling voor buitenlandse toeristen laat zien dat Myanmar veel heeft om trots op te zijn.

Koning Thibaw heeft het allemaal niet meer mogen mee maken. Vanuit het isolement van zijn eigen paleis, werd hij met zijn familie door de Engelsen verbannen naar een bungalow in Ratnagiri, Zuid India. Daar stond hij onder voortdurende bewaking. Het was hem verboden het terrein te verlaten, en hij mocht geen bezoek ontvangen of contacten onderhouden met Burma. Thibaw overleed in 1916. Een tragisch einde van een tragische figuur. En waar in Thailand in bijna ieder huishouden wel een portet te vinden is van koning Chulalongkorn, weten hier de meeste mensen waarschijnlijk niet wie Thibaw is geweest. De hobbelende trein rijdt voort, met vooroorlogs Brits tempo. En wij gaan op zoek naar die schitterende cultuerele Burmese erfenis.

Noot: De informatie over koning Thibaw ontleen ik aan het schitterende boek "The King in Exile" van Sudha Shah, dat ik op dit moment lees. Een prachtig verslag en mooi tijdsbeeld van de hoogste kringen in Burma in de 19e eeuw.

De naam Burma gebruik ik als aanduiding voor de (pre)koloniale periode. Tegenwoordig heet het land Myanmar.