Verboden Stad

De meest fascinerende bezienswaardigheid in Mandalay is zonder twijfel het Koninklijk Paleis, vooral omdat het niet meer bestaat. Het was gelegen in het centrum van een "verboden stad", een ommuurde stadswijk, met een brede gracht, waar alleen hoogwaardigheidsbekleders mochten wonen, paleisdienaren en wachters. Het paleis moet van een adembenemende schoonheid zijn geweest, als we de beschrijvingen mogen geloven. Maar na de deportatie van de koning maakten de engelsen er met hun karakteristieke wansmaak een officiersclub van, compleet met houten lambriseringen en jachttrofeeen aan de muur. Veel van het schitterend vergulde houtsnijwerk werd verwijderd. Tijdens de Japanse bezetting werd het onder andere gebruikt als munitie-opslagplaats, en een geallieerd bombardement zorgde ervoor dat er niets overbleef. Er is wel meer werelderfgoed op deze manier verloren gegaan.

Het grote ommuurde terrein in het centrum van Mandalay is nog steeds een verboden stad. Het is nu in gebruik bij de Tatmadaw, het Birmese leger. Maar op de plaats van het verwoeste paleis kun je een reconstructie bezoeken, die een indruk geeft hoe de oorspronkelijke gebouwen eruit hebben gezien. De koning met zijn gemalin zitten er als wassen beelden op de leeuwentroon in de grote audientiehal. En hoewel de reconstructie een flauwe afspiegeling is van het origineel - ontrolt zich toch voor je ogen de laatste akte van het koninkrijk van Mandalay. We zien de wereldvreemde koning Thibaw met een groot feest de overwinning vieren op de engelsen, een week voordat hij zich moest overgeven en gedeporteerd werd naar India. Zijn generaals hadden hem niet durven vertellen dat zijn leger was gevlucht, en stuurden berichten van de vernietigende nederlaag die de engelsen hadden geleden. We zien koningin Supayalat, die een paar jaar eerder zo'n tachtig potentiële troonpretendenten had laten vermoorden, de uitkijktoren omhoog snellen - vertwijfeld, omdat ze de scheepskanonnen van de engelse oorlogsschepen op de rivier Irawaddy had gehoord binnen schootsafstand van het paleis, en er toen pas achter kwam dat alles verloren was. De uitkijktoren staat er nog, en heeft het bombardement van 1945 overleefd. Wie hem beklimt komt erachter, dat het onmogelijk is daarvandaan de rivier te zien. Het was een mooi detail in het verhaal, en de koningin zal ongetwijfeld andere en betere informatiebronnen hebben gehad.

Op de binnenmarcherende engelsen volgde de bevolking van Mandalay, die alles roofde wat ze mee konden nemen, en wat de engelsen hadden overgelaten. De verboden stad was plotseling niet meer verboden. Het paleis was onvoorstelbaar rijk aan juwelen, en het verhaal gaat dat een deel van de engelse "crown jewels" uit Mandalay afkomstig is.

Er is een enkel paviljoen, waar je je echt in het oorspronkelijke paleis kunt wanen. In dit paviljoen woonde de voorlaatste koning Mindon, na zijn aftreden. Toen hij was overleden bleef zijn geest er rondspoken, en daarom liet koning Thibaw het verplaatsen naar een plek buiten de paleismuren. Het kreeg de functie van een Buddhistisch klooster. Daardoor bleef het gespaard voor plunderingen en bombardementen. Hier, in het monastieke halfduister, kun je je nu temidden van al het vergulde houtsnijwerk en ingelegd glas even in de sfeer van oorspronkelijke paleis wanen, en de schoonheid ervaren die het gereconstrueerde paleis mist.

De geschiedenis van het paleis ervaar ik als een metafoor voor wat dit land Burma/Myanmar zo'n beetje in de laatste anderhalve eeuw heeft meegemaakt. Ook de huidige "verboden stad", de grote legerbasis in het midden van Mandalay is daar een onderdeel van. Maar het paleis kan bezocht worden, en vooral Burmese toeristen en dagjesmensen maken daar gebruik van. Het leger doet een klein stapje opzij. Dit land is in ontwikkeling, en in reconstructie, en zeker de laatste jaren gaat dat snel. Een herwaardering van de eigen geschiedenis hoort daar onlosmakelijk bij, en daar speelt dit paleis zeker een belangrijke rol in. En met die optimistische gedachten keren we morgen terug naar Bangkok.