Pax Obama

De VN Veiligheidsraad heeft unaniem het akkoord goedgekeurd dat vorige week met Iran is gesloten over de atoombommen en de sancties tegen dat land. Het sluiten van dat akkoord is zonder meer een van de belangrijkste gebeurtenissen in de wereldpolitiek van dit jaar, en het unaniem bekrachtigen ervan is zeker net zo belangrijk. Toch raakte dit nieuws in de Nederlandse media een beetje ondergesneeuwd door de “Griekse” crisis in Europa. Ten onrechte: deze Iraanse deal zal om een aantal redenen veel belangrijker blijken te zijn dan het geharrewar over de euro. Ook een andere belangrijke gebeurtenis deze week trok betrekkelijk weinig aandacht: het openen van ambassades van de VS en van Cuba in Havana en Washington. Ver van het bed blijkbaar voor de Nederlandse media, maar beide een belangrijke internationale kroon op het presidentschap van Obama. Ze dragen bij aan een stabielere wereld. Na een lange periode van oorlogvoeren door zijn neo-conservatieve voorganger, waarin de macht van de VS aanzienlijk afnam, en temidden van een economische crisis die daar mede door werd veroorzaakt, zou je nu kunnen spreken van het begin van een Pax Obama.

Sinds de tweede wereldoorlog leven we in een wereld naar Amerikaans design. Vrijwel alle grote internationale samenwerkingsverbanden zijn met grote Amerikaanse inbreng en vaak onder zware druk tot stand gekomen. De tekentafel stond meestal in Washington. Van de VN, de GATT, tot de Wereldbank en het IMF, van de Europese Gemeenschappen en ASEAN tot de Afrikaanse Unie. Drijfveer achter veel van deze samenwerking was natuurlijk de koude oorlog, maar deze instituten spelen tot de dag van vandaag een belangrijke rol, terwijl de samenwerkingsverbanden die onder leiding van Moskou tot stand kwamen het geen van allen hebben overleefd.

Het was een ongelukkig toeval dat de 9/11 aanslagen in 2001 precies plaatsvonden toen een neo-conservatieve stroming zijn kans had gegrepen in de Amerikaanse politiek, onder een republikeinse president. Er zijn overigens heel wat complotdenkers die beweren dat het toeval door de neocons een handje is geholpen – maar dat het ze in de kaart speelde is wel zeker. Het gevolg is bekend: de War on Terror heeft een onvoorstelbare schade en slachtoffers veroorzaakt in Afghanistan, Irak, Oost Afrika, Pakistan en Europa – en als nasleep staat inmiddels bijna het hele Midden Oosten in brand, en hebben we een enorm vluchtelingenprobleem. En in dit proces heeft de VS een groot deel van het vertrouwen en de stabiliteit van de zelf mede gecreëerde instituten ernstig uitgehold.

Het is de grote verdienste van president Obama dat hij dit proces heeft stopgezet en gekeerd. Niet alleen gedwongen door de omstandigheden – de oorlogen zouden met de VS hetzelfde hebben gedaan als wat de koude oorlog deed met de Sovjet Unie – maar ook door het besef dat de veiligheid van de VS en van de wereld beter is gediend door inbedding in goed functionerende internationale afspraken en instituties. De opkomst van China speelt daarbij natuurlijk een belangrijke rol, en het is niet voor niets dat hij het strategisch zwaartepunt van de Amerikaanse politiek verschoof naar Azië: “Pivot to the Pacific”.

In de periode sinds 9/11 is de Chinese economie bijna verdrievoudigd, en werd het de tweede economie ter wereld. En terwijl de Amerikanen druk waren met hun oorlogen versterkte China zijn positie ten opzichte van ASEAN, waar het nu een welkome gast en investeerder is, en in de Zuid Chinese Zee, waar het Amerikaanse bondgenoten als de Filipijnen en Vietnam het leven zuur maakt. Ook werd China de belangrijkste geldschieter van de VS. De door China aangekondigde “nieuwe zijderoute” en de AIIB (de Asian Infrastructure Investment Bank) maken duidelijk dat China zijn economische groei wil verzilveren in machtspolitiek. Over verwaarlozing van het Amerikaanse strategische belang gesproken…

Inbedding in verdragen en instituties van de belangrijkste partijen is dus de boodschap, net zoals in 1945. Maar vernieuwing is natuurlijk essentieel, om de nieuwe grootmachten als China – en in de toekomst ook Iran – te kunnen accommoderen. Binnen de bestaande instituties zal meer plaats moeten worden ingeruimd voor de nieuwe wereldspelers. Een constante daarbij is nog steeds de containment en het terugdringen van kernwapens. De mensheid heeft een fabelachtig vermogen ontwikkeld om zichzelf te vernietigen, en aan dat vermogen moet een eind worden gemaakt. Evenals zijn voorganger Reagan heeft Obama dat goed begrepen. Het roept herinneringen op aan Reykjavik, 1986. “Doveryai no proveryai”, Trust but verify – destijds zo eloquent uitgesproken door Reagan tijdens de persconferentie met Sovjetleider Gorbatsjov. Ook in de overeenkomst met Iran is verificatie eerder dan vertrouwen de basis, en net zoals destijds met de Sovjets zal het Iran geleidelijk binnen de globale verbanden van de wereldpolitiek trekken. Het is verrassend Obama hier te zien als de politieke erfgenaam van zijn grote voorganger, hoewel die van een ambassade in Havana nog niet had durven dromen.

En waar was de grootmacht Europa in dit fascinerende wereldspel? Europa was vooral bezig met het pacificeren van een van zijn kleinere lidstaten. Maar de Europese buitenlandcoördinator Mogherini mocht als toehoorder aanwezig zijn bij het tekenen van de verdragen.