Vrijheid voor de Grieken

Onder deze titel werden de boeken van Livius gebundeld, waarin de historicus de confrontatie van het oude Rome met de Griekse wereld beschrijft. Carthago was definitief verslagen, en de Romeinen wendden de blik naar het oosten. De Grieken werden bevrijd van de Macedoniërs, hun oude vijanden en bezetters, en geleidelijk opgenomen in het grote Romeinse rijk. Een referendum werd niet gehouden, en wie het niet beviel werd verkocht als slaaf of belandde in de arena. Aanvankelijk hadden de Romeinen nog wat kritiek op de Griekse decadentie, maar ze zagen al spoedig de voordelen en namen de Griekse cultuur uiteindelijk vrijwel integraal over, en ze verfraaiden hun stad met geroofd en geïmporteerd Grieks cultuurgoed.

Vandaag mogen de Grieken stemmen over een vraag, waarvan de betekenis niet geheel duidelijk is, maar die er volgens velen op neerkomt of de Grieken de euro mogen blijven gebruiken (“Ja”), of niet (“Nee”). Maar het kan ook gaan over de vraag of de Grieken nog langer door Europa willen worden geholpen en daarvoor het prijskaartje moeten betalen, of over de vraag of de Syriza regering moet blijven zitten, of over de vraag of de Duitse bezetter moet worden verjaagd. De onduidelijkheid in de vraagstelling maakt het in ieder geval mogelijk na het referendum de uitkomst te interpreteren op een manier die ieder het beste uitkomt.

De Griekse crisis is zes jaar geleden begonnen, toen de toenmalige regering opbiechtte dat de staatsschuld twee keer zo hoog was als iedereen dacht – geen 6% van het BBP, maar ruim 13%. Daarvóór was er niets aan de hand: de schuld was natuurlijk hetzelfde, maar Europa en de financiële markten wisten van niets. Bovendien vestigde de hoge Griekse schuld de aandacht op de oplopende schuld van een aantal andere Europese economieën. Tezamen leidde dat tot de eurocrisis – het kat- en muis spel tussen de financiële markten en de Europese centrale bank. Zoals bekend won de bank: door het inzetten van de Big Bazooka, een grote pot geld waarmee iedere economie indien nodig kon worden gered.

De Griekse reddingsoperatie is eigenlijk maar klein: er is nog geen 2% van het Europese BBP mee gemoeid. Op Nederlandse schaal is dat zoiets als het aanleggen van de hoge snelheidslijn voor de Fyra, of de Amsterdamse noord zuidlijn. En in ons land hebben we in dezelfde periode de totale Griekse schuld ongeveer twee keer uitgegeven aan kosten voor de gezondheidszorg. Maar de Europese populisten roken bloed: die feestvierende, vakantie-houdende, belasting-ontduikende Grieken, die allemaal op hun 50^e met pensioen gingen, moest een lesje geleerd worden. Alleen met zeer vergaande bezuinigingen konden de Europese Merkels hulp aan Griekenland aan hun eigen achterbannen verkopen. Het doet sterk denken aan de Romeinse kritiek op de Griekse decadentie van 20 eeuwen geleden.

Intussen is de Griekse economie kapot bezuinigd, en staan de Grieken in de rij voor de pin-automaat om hun laatste euro’s op te nemen. Van het hervormen van de Griekse economie is in die zes jaar niet zoveel terecht gekomen, maar wie verwacht had dat deze Sysiphosklus in zo’n korte tijd had kunnen plaatsvinden had zich in de schoenen van Herakles gesteld, bij het opruimen van de stallen van Augias. De weg omhoog zal in elk denkbaar scenario voor Griekenland een stuk moeilijker zijn dan zes jaar geleden, toen de hoogte van de schuld werd opgebiecht.

De Griekse crisis is eigenlijk een crisis voor de gehele EU. De Europese leiders hebben zich laten gijzelen door kiezersvolk en populisten, die geen vertrouwen hebben in de Unie, en die alleen reddingsoperaties willen waar ze zelf direct beter van worden. We beschouwen Griekenland als een bodemloze put, in plaats van een land waarin geïnvesteerd moet worden, zodat het zich kan ontwikkelen tot een volwaardig lid van de Unie en de Eurozone. De boekhouders hebben de Europese idealen gegijzeld, en dat komt de Europese populisten goed uit. En het ontbreekt Europa aan leiders die met gezag beslissingen kunnen nemen, die uitmonden in economische groei – ook al vergt dat een langdurig meer-jaren scenario. En het ontbreekt Europa aan een Europese democratische arena, waar zulke beslissingen kunnen worden verdedigd en van draagvlak worden voorzien.

Toegegeven – de stijl van opereren van de Syriza regering heeft het er niet makkelijker op gemaakt. De Griekse regering heeft zijn uiterste best gedaan de Europese populisten van munitie te voorzien, en het vertrouwen in een goede uitkomst verder te ondergraven, met als dieptepunt het huidige referendum. Maar zelfs als er een “nee” uit komt is er uiteindelijk winst. Europa zal worden gedwongen tot een fundamentele discussie over de toekomst van de Unie en van de Euro. We zullen het niveau van de boekhouders moeten overstijgen, en terug moeten naar de Europese idealen. Europese democratie moet worden versterkt, en moet leiderschap voortbrengen dat niet in paniek raakt bij een reddingsoperatie van 2%.

Wellicht kunnen we dan nog eens denken aan de woorden van de oude Cato: "Het veroverde Griekenland veroverde zijn ruwe overwinnaar en bracht de kunsten binnen in het boerse Latium."