Khmer ruïnes

Een van de wortels van de Thaise cultuur zoals we die nu kennen ligt in het Khmer rijk, dat ruwweg tussen de 7^e en de 15^e eeuw in deze regio bestond. Het centrum lag in Angkor, dichtbij het huidige Siem Reap in Cambodia, maar de heerschappij strekte zich uit over een groot deel van Zuidoost Azië. Omdat er weinig geschreven materiaal van de Khmers is overgebleven, weten we niet zoveel van hun beschaving – en van wat we weten komt veel uit Chinese bronnen. De Chinese keizers documenteerden hun Aziatische omgeving gelukkig bijzonder goed. Wel hebben de Khmers een groot aantal monumentale bouwwerken achtergelaten, eerst en vooral natuurlijk in Cambodia, maar ook in Thailand is gelukkig nog veel te zien als je er een beetje moeite voor doet. Ik vind die oude Khmer ruïnes, omgeven door tropische bossen fascinerend, al realiseer ik me het hoogromantische gehalte van dit soort plekken. We gaan op zoek naar een paar minder bekende Khmer tempels in het oosten van Thailand – de provincies Surin en Buriram…

De top-monumenten die de Khmers ons hebben nagelaten zijn Angkor Wat in Cambodia en verder Pra Viharn en Prasat Phanom Rung. De laatste ligt in de provincie Buriram in Thailand, Phra Viharn ligt precies op de grens tussen beide landen – en is al geruime tijd inzet van een grensconflict, waarbij een paar jaar geleden zelfs werd geschoten. Een trotse Thaise vlag wappert in het niemandsland. Phra Viharn is nu vanuit Thailand niet te bezoeken, maar je kunt er wel vanaf een hoge klif (Mor I Daeng) naar kijken. Je voelt je dan net Mozes op de berg Nebo, want tussen de klif waarop je staat, en de tegenover gelegen bergrug waarop de tempel ligt liggen tal van militaire versperringen, zandzakken met camouflagenetten erover en wie weet wat voor wapentuig eronder.

Prasat Phanom Rung, een van de gaafst bewaarde tempelcomplexen, op een heuvel in de provincie Buriram, bezochten we 15 jaar geleden al eens. Prachtige reliefs, een aantal bewaard gebleven beelden, de monumentale toegangsweg nog compleet. We hadden de tempel toen voor ons alleen, wat in hoge mate bijdroeg aan de sfeer – en aan vruchtbaar gemijmer over het teloor gegane Khmer rijk. Helaas heeft het toerisme Phanom Rung ontdekt, en het is in een soort selfie-paradijs veranderd, waar toerguides met microfoon en geluidsinstallatie groepen rondleiden. Groepsreizen zouden eigenlijk internationaal verboden moeten worden, behalve naar vestigingen van Disneyland.

Vlakbij Phanom Rung ligt nog een prachtig tempelcomplex, dat blijkbaar niet in de toeristencanon is opgenomen. Het complex Meuang Tam, aan de voet van de heuvel Phanom Rung - en waarvoor zelfs een combi-ticket met de beroemde tempel wordt verkocht - ligt er verlaten bij. Toeristen zijn gelukkig erg lui en laten dit complex links liggen en zo blijft er toch wel het nodige te genieten over.

We gaan op zoek naar meer afgelegen en minder bekende tempels, en belanden zo bij Prasat Ta Meuan. De drie tempels, die daar in de tropisch beboste heuvels liggen profiteren ironisch genoeg van het grensgeschil met Cambodia: ze liggen in militair gebied, en dat houdt de meeste toeristen wel buiten de deur. Een bezoek is overigens goed mogelijk – na wat getelefoneer en het inleveren van mijn paspoort mochten we zonder problemen het gebied in rijden. We werden wel gewaarschuwd voor landmijnen, dus op de gebaande paden en wegen blijven. De drie tempels, die een paar kilometer verder in het gebied liggen dateren van de 9^e tot de late 12^e eeuw. Ze zijn minder goed bewaard gebleven dan de “grote” tempels in Buriram of Cambodia, en ook nogal beschadigd door de Khmer Rouge, die wel handelswaar zag in friezen en inscripties – maar dat wordt ruimschoots goedgemaakt door de ligging en de afwezigheid van toeristen. De kunstschatten zijn helaas niet meer aanwezig. De meest zuidelijke tempel ligt letterlijk op de Cambodiaanse grens en werd dan ook bewaakt door een heel bataljon Thaise soldaatjes.

De Khmer bouwden hun tempels op heuvels – hoog en laag – als invulling van de hindoeïstische kosmologie, maar ook als onderdeel van hun communicatiesysteem. Grotere en kleinere tempels lagen op zichtafstand van elkaar, zodat men vanuit Angkor met signalen over grote afstanden snel kon communiceren. En zo liggen op veel afgelegen plekken in het oosten van Thailand en in het noorden van Cambodia nog heel wat sites die de moeite van het bezoeken meer dan waard zijn. Ik heb me voorgenomen dat in de komende periode ook te gaan doen, en zo het oprukkende Disneyland nog even voor te blijven.